Havai Fişekler Nasıl Değişik Biçim ve Renklerde Olabiliyor?
Günümüzde değişik renkte ve şekillerde pek oldukça havai fişek üretiliyor. Bir çok hususi gün ve tarihlerin çağdaş şov araçları hepimizi büyülüyor. Bu yazımızda sizlere bu görsel şölen düzeneklerinin emek harcama mekanizmasından ve patlarken nasıl değişik şekillerde göründüğünden bahsedeceğiz.
Yaşamımız süresince pek oldukça kez resmi bayram kutlamalarında, konserlerde, düğünlerde ve öteki hususi günlerde hazırlanan havai fişek gösterilerine tanık olduk. Her havai fişek gösterisinde de sanki ilk kez bu tarz bir olay görüyormuşuz şeklinde büyülenmiş bir halde izliyoruz. Eğer açık alanda değilsek ilkin sesiyle irkilip sonrasında da heyecanla cama, balkona koşturup gökyüzüne yansıyan ışık patlamalarını seyretmek istiyoruz.
Peki bu müthiş parıltılı şeylerin nasıl çalıştığını ve art arda muntazam şekillerde patladığını asla merak ettiniz mi? Gelin, havai fişeklerin tarihçesine ve bu probleminin cevabına hep beraber yakından göz atalım.
Her şey bambu filizlerine doldurulan barut tozlarıyla başladı.
Kökeni M.S. 800’lere dayanan havai fişeklerin Asya kıtasında (Çin, Hindistan ve Orta Doğu’da) ortaya çıkmış olduğu biliniyor. 1295 senesinde Marco Polo vesilesiyle ilkin Avrupa’ya taşınıyor. Asırlar sonrasında da ABD kıtasına yayılmış olduğu biliniyor. İlk versiyonları bambu filizlerinin içine doldurulan barut tozlarının patlamasıyla ortaya çıkan havai fişekler, vakit içinde gelişen teknoloji ve data birikimiyle bugünkü versiyonlarına evrildi.
Günümüzde de havai fişeklerin başrolünde barut bulunuyor. Bu siyah küçük tozlar, tıpkı alev ateş silahlar ve roketlerde olduğu şeklinde bir mekanizmada içeriyor. Düzeneğin fitili ateşlendiğinde gökyüzüne yükselip patlıyor. Sadece düzenek bir tek ilk ateşlemeyle bu renk ve ışık cümbüşüne dönüşmüyor. Büyük silindir fünyelerin içinde katmanlar halinde yer edinen barut, aşamalı bir halde patlıyor.
Havai fişek silindirleri iki fitilden ve barutla doldurulmuş birden fazla katmandan oluşuyor.
Bir havai fişek düzeni sırasıyla şu katmanlardan oluşuyor. Silindir düzeneğin alt katmanında sağlam bir halde durabilmesi için harç tabakası, bu tabakanın üstünde barut tozu dolu bir kısım ve dış kısımdan içerdeki barut tozuna ulaşan bir ateşleme fitili bulunuyor. Dış fitil ateşlendikten bir süre sonrasında iç kısımdaki barut tozuyla buluşuyor. İçi barut parçalarıyla dolu orta katmandaki yuvarlak bölmede; iç kısımdaki barut tozuna gömülü bir fitil daha bulunuyor. Üstünde de birden fazla karton disk içeriyor.
Aslolan büyük patlama, barut topu gökyüzüne yükseldikten sonrasında gerçekleşiyor.
İç kısımdaki baruta gömülü fitil de ateşlendiği sırada büyük bir itiş gücü orta katmandaki barut topunu yukarıya doğru hareket ettiriyor. Açığa çıkan bu ilk enerjiyle orta katmanın üstündeki karton diskleri hareket ettiriyor ve barut topu düzenekten ayrılarak gökyüzüne yükseliyor. İlk patlama yalnızca aslolan havai fişek gösterisini oluşturan barut topunu bir roket şeklinde yukarı fırlatmak için gerçekleşiyor. Fitiller bir bakıma zamanlayıcı görevi görüyor. Peşinden fitildeki ateş, barut topunun içindeki barutlarla buluştuğunda; ilkinden daha büyük bir enerji açığa çıkıyor. Böylece bizim aşina olduğumuz havai fişek gösterisi gerçekleşmiş oluyor.
Orta katmanın içindeki barutların dizilimi havai fişeklerin hangi şekilde görüneceğini belirliyor.
Birden fazla renk ve şekilde havai fişek görünümü mevcut. Havai fişeklerin şekli yukarıya fırlatılan barut topundaki barutların ne şekilde dizildiğiyle ilgili. Havai fişeklerin değişik renklerde görünmesi için de barutların etrafına bakır klorür (mavi), kalsiyum klorür (turuncu), baryum klorür (yeşil) şeklinde kimyasal maddeler ekleniyor. Gökyüzüne yükseldikten sonrasında gerçekleşen patlamayla açığa çıkan enerji yardımıyla bu renklendirici kimyasallar ısınıyor ve ısınan moleküller, barutlar hangi şekilde dizildiyse o şekilde; hangi rengi oluşturan kimyasal madde kullanıldıysa o renkte görünüyor. Bir örnekle açıklayalım: Eğer kalp şeklinde dizilmiş barutlara baryum klorür maddesi eklenirse, barutlar patladığında yeşil bir kalp şekli görmüş oluruz.
İşte bu görkemli görsel şölenin sahne arkasında yer edinen detaylar bu şekilde. Bu yazımızda sizlere havai fişeklerin genel emek harcama prensiplerini ve değişik şekillerde nasıl göründüğünü anlattık. Daha çok bu biçim içerikleri görmek isterseniz düşüncelerinizi bizimle paylaşmaktan çekinmeyin.
Kaynaklar: HowStuffWorks, Nature.com, Learn from the base, Arkeofili
