Vergi afları yarar sağlıyor mu?

ABDULKADİR KAHRAMAN / EY ŞİRKET ORTAĞI
abdulkadir.kahraman@tr.ey.com

Türkiye’de vergide af beklentisi kalıcı hale geldi. Sadece vergi aflarının mevcut hali ile devam ettirilmesi, vergi idaresi, vergiye uyumlu mükellefler ve öteki paydaşlar açısından negatif sonuçlar yaratmaya devam edecek, vergiye uyum daha da gerileyecektir.
Afların yararlı mı zararı dokunan mı olduğu kritik edilmeye devam ediyor.

Bu mevzuda IMF’in “Vergi Afları: Kuram, Trendler ve Bazı Alternatifler” yayını incelendiğinde; afların avantaj ve dezavantajlarına dikkat çekerek, “kuramsal literatürden, ekonometrik kanıtlardan ve seçilmiş ülkeler ile ABD eyalet olay çalışmalarından” elde edilmiş neticeleri açıklıyor.

Açıklamaların özeti:

  • “Başarı göstermiş” afların normdan oldukca bir kural dışı olduğu; süre içinde net gelir tahsilatı ve vergiye uyumun çoğu zaman aflardan negatif etkilendiği,
  • Afların çözmeyi amaçladığı temel sorunların, öteki bir deyişle “zayıf vergi gelir performansı, ödemelerde artan gecikme ve vergiye uyum oranları; vergi idaresinin tespit ve uygulama gücünde bir iyileştirme olmadan” çözülmesinin ihtimaller içinde olmadığı,
  • En “başarıya ulaşmış” afların, vergi idaresinin uygulama kapasitesinin geliştirilmesine bağlı olduğu,
  • Eğer bir af çıkarılacaksa, sakıncalarını sınırlamak için aşağıdaki temel bazı ilkelerin benimsenmesi gerektiği: • Azaltılmaya çalışılan vergiye uyumsuzluk kaynaklarının belirlenmesi (bir gelir idaresinin vergi kaçakçılığını tespit kapasitesinin yada icra yetkisinin olmaması, ya da uygun olmayan bir vergi siyaset sistemi benzer biçimde)
  • Uyumsuzluk kaynağının tespiti sonrasında, bir affı yürürlüğe koymadan ilkin (yada en azından afla beraber) probleminin kaynağını hedef alan bir düzeltim programının uygulamaya konulması;

Bir affın aşağıdaki unsurlar haiz gerektiği:

  • Af; kayıt dışı vergi mükellefleri, yükümlü olmayanlar ve vergi kaçakçıları ile sınırlandırılmalı,
  • Vergi afları, vergiye uyumsuzluk sorununu direkt ele alan genel düzeltim hedeflerine aykırılık oluşturan önlemleri içermemeli (mesela affa katılan mükelleflere muafiyet verilmesi, vergi idaresinin uyumsuz mükellefleri belirleme ve gelecekte onları etkin olarak seyretme kapasitesini baltalaması benzer biçimde).

Bu yayında Türkiye’de yer aldı. Türkiye’de sıkça meydana getirilen afların “ne uzun solukta net gelir sağlama, ne de vergiye uyumu artırmada başarıya ulaşmış” olmadığı açıklandı.

Sebebi Türkiye’de uygulanan af programlarının, büyük çaplı vergi siyaset değişikliklerinden yada vergi idaresinin, vergi borçlarının ve toplumsal güvenlik prim tahsilatını artırma kapasitesindeki temel iyileştirmelerden bağımsız şekilde uygulanması olarak açıklandı.

2021-2023 Periyodu Orta Vadeli Mali Programında, “program süresince vergi affına gidilmemesi” temel vergi siyaset hedefi idi. Sadece COVID-19 sebebiyle son bir yılda bile iki kez vergi af kanunu çıkarıldı.

Sık tekrarlanan aflarda yer edinen “matrah artırımı” düzenlemeleri ile aftan yararlananlara sağlanan “vergi araştırma muafiyeti”, kanunların gerekçesinde açıklanmış olduğu benzer biçimde “vergiye uyumu” değil “uyumsuzluğu” artırıyor “iyi mi olsa af çıkar” beklentisi yaratılıyor.

Bu yüzden, “matrah artırımı” içeren “vergi afları çıkarılsa” dahi tarh zamanaşımı süresinde “vergi incelemesi yapılabilmeli, araştırma muafiyeti” aflarda yer almamalı. Matrah artırımı durumda da vergi incelemesi muafiyeti olmamalı, araştırma sonucunda bir matrah farkı tesis edilmişse bulunan matrah, artırılan tutardan mahsup benzer biçimde seçenekler “sürdürülebilir vergileme” ve ” vergi adaleti” için gereklidir.

Son günlerde “Alice Harikalar Diyarında” romanındaki bazı diyalogların benzeştirmelerde kullanımına sık rastlanıyor. Bu modaya uyarak romandan Kızıl Kraliçe’nin bir diyaloğunu alalım:

“Düzeltmek için oldukca geç. Bir şeyi bir kez söyledin mi; bu onu kalıcı hale getirir. Artık, sen de onun sonuçlarına katlanmak zorundasındır”.

İşte Türkiye’de durum budur: Vergide af beklentisi kalıcı hale gelmiştir. Sadece vergi aflarının mevcut hali ile devam ettirilmesi, “vergi idaresi, vergiye uyumlu mükellefler ve öteki paydaşlar” açısından negatif sonuçlar yaratmaya devam edecek, vergiye uyum daha da gerileyecektir.

Bu açıklamalardan sonrasında kayıtların düzeltilmesini inceleyelim.

ENVANTER ÇIKARMA

7326 sayılı vergi affı kanunundaki düzenlemelerden biri de kanunun altıncı maddesindeki “işletme kayıtlarının düzeltilmesi” oldu. Maddenin öne sürülen sebebi, “vergi mükelleflerinin işletme kayıtlarının gerçek (fiili) durumlarına uygun hale getirilerek kayıtlı ekonomiye geçişin teşvik” edilmesidir.

Düzenleme özünde, Vergi Usul Kanununun (“VUK”) 186’ncı maddesindeki “envanter çıkarma” ödevine uymayanların, uyumlu hale gelmesine olanak veriyor.

Kanuna nazaran mükellefler, “bilânço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kati bir halde ve detaylı şekilde saptamak” durumunda olup; değerleme gününde (bilânço günü) fiili sayım ile yasal kayıtlar karşılaştırılıyor.

Bu işlemin mali kârı direkt etkilemesi sebebiyle “envanter çıkarma”, “sıhhatli ve güvenilir” şekilde yapılmalı.

Kanunundaki düzenleme mükelleflere “envanterlerini düzeltme” imkanı vererek kayıtlarının düzeltilmesini sağlamaya yönelik. İşletmede olmayan “emtianın” bildirimi ile vergi planlama yapmak değil.

Mükellefe bırakılan bildirim kötüye kullanılırsa, olmayan varlığın yerine konması gene kayıt dışı yollarla işletmeye sokulacaktır. Aksi halde vergi planlaması “bağımsız denetime doğal olarak şirketlerde” ciddi problemler yaratabilecek.

MEVCUT, FAKAT KAYITDIŞI OLANLAR

İşletmede mevcut fakat kayıt dışı varlıklar sayım fazlası olup, sebepleri “üretim firesinin azlığı, “faturasız alış” benzer biçimde nedenler olabilir. Düzenlemeyle mükellefler, yasal kayıtlarında olmayan “emtia, makine, teçhizat ve demirbaşları”, 31.8.2021’e kadar “7326 Sayılı Kanunla İlgili 1 No’lu Genel Tebliğin” 18 ve 19 No’lu ekleri ile KDV mükellefi oldukları vergi dairelerine bildirebilecek.

Bu varlıklar satıldığında yasal defterlere kaydedilecek satış bedeli kayıtlı değerden düşük olamayacak; düşük olması durumunda kazanç kayıtlı bedele nazaran belirlenecek.

Bildirim, mükelleflerce yada ilgili meslek kuruluşlarınca belirlenecek “rayiç bedeller” ile beyan edilerek kayıtlara alınan varlıklar “rayiç bedelleri” üstünden doğal olarak oldukları KDV oranın yüzde 50si; teslimleri KDV istisnasına doğal olarak “basılı kitap ve süreli yayınlar” için KDV oranı yüzde 4 ile hesaplanıp, Tebliğin 18 ve 19 No’lu ekleri doldurularak “kağıt” yada “elektronik” ortamda görevli sıfatıyla 31.08.2021’e kadar bildirilerek, hesaplanan KDV de bu sürede ödenecek.

Beyanla ödenen vergi KDV indirime mevzu olabilecek; beyana mevzu edilen emtia KDV uygulamasında iade hakkı doğuran işlemlerde kullanılmışsa yüklenilen KDV iadeye mevzu edilebilecek. Sadece, “makine, teçhizat ve demirbaşlar” için ödenen KDV indirilemeyecek, ödendiği yıl vergi matrahının tespitinde gider yazılabilecek.

Benzer şekilde mükellefler, işletmede olup kayıt dışı mallardan ÖTV kanununa ekli listelerde yer alanlar; beyan tarihindeki miktarları ve emsal bedelleri ile doğal olarak oldukları vergi oranı, maktu ve asgari maktu vergi tutarlarını dikkate alarak Tebliğin 20 No’lu ekindeki beyannameyi “kağıt yada elektronik ortamda” düzenleyerek, 31.08.2021’e kadar ÖTV açısından bağlı olunan vergi dairelerine verilerek, hesaplanan ÖTV’yi de bu sürede ödemeli.

Bilânço esasına doğal olarak olanlar, kayda aldıkları varlıklar için bilânço-nun pasifinde ayrı ayrı karşılık hesabı açmalıdır. Emtia karşılıklarının, ortaklara dağıtılması yada işletmenin tasfiyesi durumunda sermayenin unsuru sayılarak vergilendirilmeyecek. Fakat, “makine, teçhizat ve demirbaşlar” için ayrılan karşılık “birikmiş amortisman” sayılacak.

İŞLETMEDE NAMEVCUT, FAKAT KAYITLI OLANLAR

Mükellefler, işletmelerinde fiilen olmayıp yasal kayıtlarında görünen “emtia, makine, teçhizat ve demirbaşları” 31.08.2021’e kadar satmaca düzenlemek ve her türlü vergisel yükümlülüklerini yerine getirerek kayıtlarının gerçek durumu yansıtması mümkün olabilecek.

Düzenlenecek faturadaki karşılık, aynı türden “emtia” için cari yıl kayıtlarındaki “gayrisafi kâr” oranı ile “makine, teçhizat ve demirbaşlar” ise mükellefler yada bağlı oldukları meslek kuruluşunca belirlenecek “rayiç karşılık” esas alınarak gerçekleştirilmeli.

Gayrisafi kâr kayıtlara nazaran belirlenemiyorsa, bağlı olunan meslek odalarınca belirlenen oranlar esas alınacak. Bu bildirim esnasında 1 No’lu KDV Beyannamesinde “Ödenmesi Ihtiyaç duyulan KDV” oluşmazsa tebliğin 21 No’lu eki bildirilmeyecek.

Sadece beyan sebebiyle “Ödenmesi Ihtiyaç duyulan KDV” oluşursa tebliğin 21 No’lu eki verilecek. Ödenmesi ihtiyaç duyulan KDV’nin ilk taksiti bildiri süreside, öteki taksitler bildiri verme süresini takip eden ikinci ve dördüncü ayda ödenebilecek.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu
Kapalı

Please allow ads on our site

Looks like you're using an ad blocker. We rely on advertising to help fund our site.