Vergi incelemelerinde e-Tebligat – Ekonomist

Bir bildiri usulü olan “e-tebligat” vergi incelemelerinde de kullanılmaya başlandı ve bu kullanım bilhassa Covid-19 ortamında hem mükelleflerin hem de vergi müfettişlerinin sağlığı için iyi oldu. Sadece e-tebliğ üstüne ibraz edilmeyen defter ve belgelerin “gizleme suçu” sayılması, Vergi Usul Kanunu’na aykırıdır.

ABDULKADİR KAHRAMAN / EY ŞİRKET ORTAĞI
[email protected]
www.vergidegundem.com

Tebligat Kanunu’ndan değişik olarak vergide tebligat, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda (VUK) ek olarak düzenlenmiş ve tebligat hükümlerinde öncelik VUK’a verilmiştir. VUK’a gore tebligat, vergilendirmeyi ilgilendiren ve yargı ifade eden konuların yetkili makamlarca mükellefe yada ceza sorumlusuna yazılı bildirimidir.

Bildiri şekilleri “posta vasıtasıyla ilmühaberli taahhütlü” ve “duyuru yolu” olup; kişilerin adresi belli ise “postayla ilmühaberli taahhütlü”, değilse “duyuru yolu” bildiri esastır. Ek olarak muhatap kabul etmişse “vergi dairesi” yada “komisyon” şeklinde yönetimsel birimler ve “işgören eliyle” tebligat da yapılabiliyor.

YENİ USUL: E-TEBLİGAT

2010’da VUK’a eklenen 107/A maddesi ile “elektronik ortamda bildiri”, 2015’de aynı maddeye eklenen “elektronik ortamda tebligat, vergi mükellefinin elektronik adresine ulaşmış olduğu zamanı izleyen beşinci günün sonunda yapılmış sayılır” cümlesi ile genel bildiri usullerine ilaveten tebliğe elverişli “elektronik bir adres” vasıtasıyla “elektronik tebligat” yolu açıldı.

Anayasa Mahkemesi, İstanbul dokuzuncu Vergi Mahkemesi’nin anayasaya aykırılık itirazını E: 2018/144, K: 2019/72 sayılı Sonucu ile reddederek e-tebligatı uygun buldu.

Mahkeme kararını, Anayasa’nın 125’inci maddesinde yönetimsel işlemlere karşı açılacak davalarda “hak arama süresinin” yazılı bildirim ile başlamasının öngörüldüğünü ve yasa koyucunun düzenlenen e-tebligatın “bilgilendirme ve belgelendirme işlevi” dikkate alındığında “yazılı bildirim” şartının karşılandığı gerekçesine dayandırdı.

Ek olarak Yargıtay Genel Kurulu da E: 2019/12-623, K:2020/9 sayılı Sonucu ile “elektronik yolla tebligat muhatabın elektronik adresine ulaşmış olduğu zamanı izleyen beşinci günün sonunda yapılmış” saydı.

VERGİ İNCELEMELERİNDE E-TEBLİGAT

Çağdaş vergi sistemleri beyan esasına dayanıyor ve vergileme işleminin taraflarının hak ve ödevleri kanunlarla düzenleniyor.

Vergileme sürecini bir parçası olan vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar VUK’nun 140’ıncı maddesinde düzenlenmiş olup; “incelemeye doğal olarak olan mükellefe, incelemenin mevzusunun işe başlamadan ilkin açık olarak izah edilmesi” kanun emridir.

Aynı maddede “vergi incelemesinin, esas itibarıyla incelemeye doğal olarak olanın iş yerinde yapılması”, “vergi incelemesine başlandığı rapora bağlanarak bir örneğini hakkında vergi incelemesi yapılana verilmesi, tutanağın bir örneğinin incelemeyi yapanın bağlı olduğu birime, öteki örneğinin de ilgili vergi dairesine gönderilmesi” koşul.

Ek olarak Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliği’nin dokuzuncu maddesinde; incelemenin, incelemeye doğal olarak yükümlü nez-dinde düzenlenecek “incelemeye başlama raporu” ile başlanmasının esas olduğu, “ölüm, yurdu terk şeklinde nedenlerle nezdinde araştırma yapılacak mükellefle temas kurulamaması yada ilgili ile temas kurulmasına karşın verilen sürede defter ve belgelerin ibraz edilmemesi, şeklinde durumlarda araştırma, ilgilinin vergi dairesindeki dosyasında yer edinen belgeler ve öteki kaynaklardan elde edilmiş her türlü informasyon ve belgeler üstünden yürütüleceği” düzenlendi.

Yönetmeliğin aynı maddesinde “araştırma tutanağında mükellefin imzası bulunmuyorsa tutanağın vergi dairesi kayıtlarına alındığı tarihin incelemenin başlama zamanı olacağı ve bu durumda incelemeye başlama raporunun bir örneğinin ek olarak mükellefin malum adresine vergi dairesi tarafınca gönderileceği” açıklandı.

Söz mevzusu düzenlemeler, bir vergi incelemesinde takip edilmesi ihtiyaç duyulan kanundan doğan kurallar olup; araştırmalarda uyulmaması “kanunilik” esasına aykırılık olacağından meydana getirilen incelemeleri sakatlayabilecek.

Bir bildiri usulü olan “e-tebligat” vergi araştırmaların de kullanılmaya başlandı ve bu kullanım bilhassa Covid-19 ortamında hem mükellefler hem de vergi müfettişlerin sağlığı için iyi de oldu.

Sadece vergi incelemelerinde e-tebligat ile istenen “defter ve belgelerin” ibraz edilmemesi, “defter, kayıt ve belgelerin gizlenmesi” sayılarak VUK 359’uncu maddesine gore cezalı tarhiyatlar yapılıyor. Sadece bu uygulama kanuna uygun değildir.

Niçin mi? Şu sebeple e-tebligat üstüne mükellefin ibraz etmemesinin, “gizleme” sayılması fiili oldukça ölçüsüzdür. İncelemeye başlama tutanağını imzalamayan bir mükellefe bu şekilde vergi tarhı ve ceza kesilmesi VUK 139 ve 140’ıncı maddelerine aykırıdır. Niçin mi?

E-TEBLİGAT ADRESİ BİLİNEN ADRES Mİ?

VUK’nda “malum adresler” aşağıdaki gibidir:

• Mükellefin işe başlamada yada adres değişikliğinde bildirdiği işyeri adresleri
• Yoklama fişi yada ilgilinin imzası bulunmak şartıyla yetkili memurların bir tutanakla tespit etmiş olduğu işyeri adresleri
• 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu’na gore oluşturulan adres kayıt sistemindeki yerleşim yeri adresi

Mükelleflere e-tebligat yolu ile gönderilen ve elektronik adrese ulaşmış olduğu zamanı izleyen beşinci günün sonunda bildiri edilmiş sayılması üstüne, ibraz edilmeyen “defterler ve belgeler” gizlenmiş sayılarak mükellefin bihaber olduğu incelemeler ağır sonuçlar doğuruyor.

Şu sebeple “yükümlü imzası olmayan incelemeye başlama raporu” ile yürütülen araştırmalarda yüklenilen KDV’lerin, “defter kayıt ve belgelerin gizlendiği nedeni öne sürülerek reddedilerek VUK 359’uncu madde gereği üç kat vergi ziyaı cezalı tarhiyatlar yapılması doğru uygulamalar değil.

İNCELEMEYE BAŞLAMADA E-TEBLİGAT YETERLİ Mİ?

Yukarıda açıklanmış olduğu şeklinde yürütülen vergi incelemelerinde e-tebliğ üstüne ibraz edilmeyen defter ve belgelerin “gizleme suçu” sayılması VUK’nun 139 (araştırma yeri) ve 140 (incelemede uyulacak esaslar) maddelerine aykırı.

Niçin? Şu sebeple yönetmeliğe gore e-tebligat üstüne ulaşılamayan mükellefe ilişkin incelemeye başlama tutanağında mükellefin imzasının bulunmaması sebebiyle, tutanak vergi dairesine gönderilmeli ve vergi dairesi incelemeye başlama raporunun bir örneğini mükellefin malum adresine göndermeli.

Mükellefin “malum adresler” içinde e-tebligat adresi sayılmadı. Bundan dolayı, neticeleri “temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması”, “hak arama hürriyeti ile yargı yolunun engellenmesi” ile olabilecek vergi incelemesinin elektronik bildiri” ile yürütülmemesi gerektiği kanaatindeyiz.

Bu şekilde yürütülen vergi incelemeleri mükelleflere “aşırı külfet” yükleyebilecek olup, “kişi ile kamu yararı dengesi” yükümlü aleyhine bozulacak.

Bu tür olumsuzluklara niçin olunmaması için, vergi incelemelerinde e-tebligat üstüne defter ve belge ibraz etmeyen tüzel şahıs mükelleflerin “Mersis yada VUK 101’inci maddedeki malum adreslerine” tebligat ile incelemeler yürütülmeli.

E-TEBLİGAT FANATİZME DÖNMEMELİ

Günümüzde bireylerin akıllı aygıt kullanımı yardımıyla elektronik ortama çoğunlukla erişim sağlaması bir gerçeklik olsa da mükellefiyetle ilgili yükümlülükler ile elektronik tebliğin içselleştirilmesi yada davranışa dönüşmesi gelişmedi.

Gelişmesi için 2021-2023 süreci “Orta Vadeli Mali Program” ile açıklanmış olduğu suretiyle “mükelleflerin vergi bilincinin güçlendirilmesi ve vergiye gönüllü uyumun artırılması için davranışsal kamu politikalarından yaralanma” hedefi çerçevesinde; e-tebligatın kontrolü ve davranış olarak yerleşmesi için mükelleflere daha hoşgörülü yaklaşılmalı, mükellefler nezdinde gerçekleştirilecek vergi incelemelerinde “e-tebligat” ve “e-imza” şeklinde geleneksel olmayan araçların gündelik kullanımını karine saymak için daha çok zamana gerekseme olduğu açık.

Bundan dolayı, mükelleflerin e-tebligata bakışın yerleştirilmesi için ve e-tebligata uyumun artırılması için her tür mecra kullanılarak bilgilendirme /davranış olarak benimsetilme kampanyaları yapılmalı.