İnsanlı Ay Görevi İçin Milyarlarca Dolar Harcamak İsraf mı?

İnsanlık, 1950’li yıllarda gökyüzüne bir tek bakmanın yetmeyeceğini fark edip rotayı uzaya çevirdi. Fakat yalnızca 60-70 senelik zamanı var şeklinde görünen uzay merakı, aslına bakarsak insanlığın zamanı kadar eski.

Günümüzde her bir vazife için milyarlarca dolarlık yatırım gerektiren uzay emek harcamaları, ‘insanlığın dünya üstünde gırla problemi varken neden uzaya para harcanıyor?‘ şeklinde mantığı anlaşılabilir fakat bol miktarda cevabı olan bazı sorularla eleştiriliyor. Peki hakikaten, insanlık neden dünya sorunlarını çözmek varken uzaya para harcamaya devam ediyor? 

Bundan 30 bin yıl ilkin, tek ışığın yıldızlar olduğu bir gecede gökyüzüne baktığınızı hayal edin…

Bu şekilde bir anın büyüleyici olacağını düşlemek o kadar da zor olmasa gerek. Hiçbir suni ışık deposu olmadan, açık ve aysız bir gecede gökyüzüne bakabilsek kim bilir neler görürdük. Atalarımız da öyleki yaptılar. Uzun geceler boyu gökyüzünü izlediler. Gördüklerinin ne işe yaradığını anlamaya çalıştılar. 

Hatta kimi emekler, 33 bin – 10 bin yıl arasına tarihlenmiş bazı mağara duvar resimlerinin yıldızların konumuna dair temsili çizimler bulunduğunu söylüyor. Stonehenge şeklinde hâlâ ‘gizemini’ sakınan bazı yapıların da yıldızların konumu, inançlar ve toplumsal yaşam ile yakından bağlantılı olduğu düşünülüyor. 

Şu demek oluyor ki aslına bakarsak insanlık, kafasını kaldırıp gökyüzünü fark ettiğinden beri orada ne işe yaradığını anlamaya çalıştı. Sorulara almış olduğu cevaplar ise yaşamını şekillendirecek sonuçlar ortaya çıkardı. Tarımdan inanç sistemlerine insan yaşamını kökünden etkileyen pek fazlaca mevzu, uzaya dair bilgimizden direkt etkilendi.

Süre değişti, gözlerimizle değil teleskoplarla gökyüzünü izlemeye başladık

Bu aklın alması zor uzunlukta vakit süresince yıldızlara ve gezegenlere bakıp pek fazlaca şey yaptık. Üstünde yaşadığımız gezegeni ve günümüzde kulağa kolay gelen bazı ‘kanunları’ anladık, gördüklerimizi anlamlandırmaya başladık.

Aradan geçen on binlerce yıldan sonrasında, ortalama 400 yıl ilkin ilk kez teleskoplar kullanılarak gözlerimizden daha fazlasıyla uzayı gözlemlemeye başladık. Peşinden gene birkaç yüz yıl geçti ve sonunda, 1950’li yıllarda uzaya araçlar ve hatta insanoğlu, hayvanlar gönderme sonucu aldık.

Sonrasında Ay’a ayak basan ilk insanoğlu, uzayda bir istasyonda araştırma yürüten astronotlar, uzak gezegenleri ‘gözlerimiz olup’ izleyen uzay araçları…

İyi de, esas sorumuzun bu hikayeyle ne ilgisi var?

İnsanlık olarak sık sık ne kadar hususi bir tür olduğumuzdan bahsederiz. Akıllıyızdır. Bilgiye sahibizdir. Zekiyizdir. Becerikliyizdir. Yapamayacağımız şey yoktur. Bizlere bu ‘özelliği’ elde eden şeyin ne işe yaradığını düşündüğümüzde ise sonsuz bir merak, sorulan sorular ve alınan cevaplar ile gelinen nokta bulunduğunu görürüz.

Şu demek oluyor ki aslına bakarsak probleminin en genel ve verilmesi ihtiyaç duyulan ilk cevabı bu. Türümüzü olduğu yere getiren, her seferinde daha fazlasını öğrenmek için attığımız adımlardı. 2022’de de, 2050’de de, 2378’de de bu değişmeyecek. Bundan dolayı insan için devamlı bilmediği, keşfetmediği bir şeyler olacak. Bu tarz şeyleri anlama, keşfetme isteği, devamlı en büyük gerekçemiz olmaya devam edecek. Fakat bu probleminin başka cevapları da var.

NASA’nın Ay’a on seneler sonrasında tekrardan insan göndermesinin maliyeti 93 milyar dolar. Bu ne anlama geliyor?

NASA, Artemis görevi ile seneler sonrasında ilk kez insanlı bir Ay görevi gerçekleştirecek. Bu vazife ile Ay’a gönderilen astronotlar, geçmiştekilerin aksine Ay’da kalıcı olabileceğimiz üsler oluşturmak şeklinde bazı görevler için öncü olacak.

Ay’da kalıcı üsler kurmanın temel motivasyonu ise hem uydumuzu daha yakından tanımak hem de esas rotamız olan Mars’a bir ‘geçiş basamağı’ oluşturmak.

Ay’da kurulması planlanan üsler, insanlığı insanlı Mars görevleri için pek fazlaca zorluğa karşı hazırlayacak. Şu demek oluyor ki Artemis görevi, en o kadar da bu yüzden mühim. Türümüzü Mars’a taşımadan ilkin, son birkaç araştırma ve hazırlık yapabilmek için…

İşte bu hedef için NASA’nın bütçesinin 2025 senesinde 93 milyar dolara ulaşmış olacağı ifade ediliyor. Neredeyse 15 senedir devam eden fazlaca yönlü çalışmaların bütünü için harcanan toplam bütçe bu.

Şimdi sorumuza geri dönelim. Yaygın olarak sarf edilen bazı söylemler üstünden, neden Ay’a insan göndermenin mühim olduğuna ve bu kadar para harcanmasında mesele olmadığına dair bazı cevaplara bakalım.

”Dünyada keşfedilmemiş türler, gizemlerle dolu devasa okyanuslar var. Ilkin onları araştırmak yerine neden uzaya gitmeye çalışıyoruz ki?”

İnsanlığın uzay çalışmalarına yönelik en büyük eleştirilerden biri bu. Sadece bu eleştiri ne yazık ki tutarlı değil. Değişik alanlarda uzmanlaşmış bilim adamları, aslına bakarsanız aklınıza gelebilecek her mevzuda durmadan araştırma yapıyorlar. Bir grup astrofizikçi ve mühendis uzayla ilgilenirken deniz biyologları okyanusları araştırıyor, jeologlar gezegenimizin yapısını anlamaya çalışıyor.

Aslına bakarsan uzay emek harcamaları tek başına var olmuyor. Dallar arası informasyon paylaşımları meydana getirilen araştırmaları anlamlı kılıyor ve sonuçlar elde etmemizi sağlıyor. Bilim tek bir mevzu üstünden ilerleyen limitli bir emek harcama alanı değil. İnsanlığı, gezegenleri ve evreni; varoluşu idrak etmek, her alanda durmadan araştırma yapmamızı gerektiriyor. 

Uzay araştırmaları dışındaki alanlarda yürütülen emekler kamuoyundan fazlaca ilgi görmediği için genel anlamda daha sessiz yürütülüyor…

”Uzay görevleri insanlığa direkt yarar sağlamıyor. Mars’ı araştıracağımıza Dünya’daki insanların sorunlarını çözelim”

Bu mevzuda gelen en büyük eleştirilerden biri de uzay görevlerinin insanlara direkt yarar sağlamadığı yönünde oluyor. Aslına bakarsak bu büyük bir yanılgı. Bundan dolayı insanlığın, mesela, Mars’a gitmeyi bu kadar istemesinin temel motivasyonu ‘hayatta kalmaya’ dair oldukça ilkel bir güdü.

Bundan dolayı bu gezegenin sonsuza kadar evimiz olamayacağını biliyoruz. Türümüzün geleceğine yeni seçenekler yaratabilmek için, yaşayabileceğimiz en yakın gezegende neler yapabileceğimizi araştırmak, insan hayatına olabilecek en direkt yarar diyebiliriz.

Ek olarak bunun yanında, yukarıda da bahsettiğimiz şeklinde; uzayda elde edilebilecek herhangi bir bilginin değişik bilim dallarını nasıl etkileyeceğini; bambaşka bir durumu ya da problemi araştıran bilim adamları için nasıl bir veri sağlayacağını bilemeyiz. Tam da bu sebeple bilimin her alanında atılan adımlar birbirinden bağımsız ve direkt faydası olmayan adımlar şeklinde görünse de, her biri aslına bakarsak iç içe ve fazlaca kıymetli. 

Mesela uzay araştırmaları bizlere dünyadaki enerji ve kaynak sorununu çözmek için birçok şey öğretebilir. Değişik bir gezegende bulacağımız canlılık izleri, bizlere kendi evrimimize, yaşamın oluşumuna dair fazlaca mühim bilgiler sunabilir. Ya da uzay araçları için yürütülen mühendislik emek harcamaları, insanlık için bambaşka büyük bir probleminin çözümünde kullanılabilir…

”Ay’a ya da Mars’a gitmeye harcanacak parayla açlık çeken milyonlarca insanoğlu doyurulabilir”

Geçersiz bir öteki argüman ise uzay araştırmalarına ayrılan bütçenin o araştırmalara gitmek yerine açlığı bitirebileceği iddiası. 

Neden geçersiz bulunduğunu daha detaylı açıklamadan ilkin değişik ülkelerin uzay ajanslarının senelik bütçelerine bakalım;

• ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA): 24 milyar dolar
• Avrupa Uzay Ajansı (ESA): 6,49 milyar Euro
• Rusya’nın uzay ajansı Roscosmos: Senelik averaj 2 milyar dolar
• Almanya Uzay Ajansı DLR: 2019’da toplam 1 milyar 155 milyon Euro (Almanya ek olarak ESA’nın fonlamasının yüzde 21,3’ünden görevli)
• Birleşik Krallık Uzay Ajansı (UKSA): 569 milyon pound (İngiltere ek olarak ESA’nın toplam fonlamasının yüzde 9’undan fazlasına katkı sunuyor)
• Japon Uzay Ajansı (JAXA): 500 milyon dolar
• Çin: Tahmini 8 milyar dolar
• Hindistan: Ortalama 2 milyar dolar
• Türkiye Uzay Ajansı: Ortalama 3,5 milyon dolar

Ek olarak, bu mevzuda en fazlaca para harcayan ülke olduğundan ABD’den örnek vermek gerekirse, NASA’nın uzay araştırmaları için almış olduğu senelik bütçe, ABD’nin toplam bütçesinin 0,48-0,50 şeklinde oldukça küçük bir kısmı. Şu demek oluyor ki aslına bakarsak devasa bir para şeklinde görünse de, koskoca ABD’nin bile senelik bütçesinin %1 etmeyen bir kısmının bu şekilde araştırmalara ayrılmış olmasını sorgulamak oldukça enteresan. 

Öte taraftan, küçük bir karşılaştırma için göz atmak gerekirse ABD’de 2021 senesinde yalnızca ‘ulusal savunma’ için meydana getirilen harcamalar 725 milyar 709 milyon dolar. Bu paranın oldukça büyük kısmının silahlara gittiğini söylemek sanırım yanlış bir tahmin olmaz… Gazilere yönelik harcamalar için 105 milyar dolar, sağlık hizmetleri için 96,4 milyar dolar ve eğitime 66,6 milyar dolar ayrılmış aynı yıl içinde ABD’de. 

Devletler en fazlaca silaha, insanoğlu en fazlaca giysiye para harcarken uzay araştırmalarının bütçesine göz dikilmesi en hafifçe tabirle gülünç

Dünya’da içecek su, yiyecek ekmek bulamayan insanoğlu var. Bu insanlara yardım etmek, onlar için yaşamı daha eşit ve adil bir hale getirmeye çabalamak doğal ki hepimizin görevi. Sadece bunu yaparken hem türümüzü hem de içinde olduğumuz sonsuz evreni, varoluşumuzu anlamamıza yardım edecek; bir ihtimal bundan 500 yıl sonrasında yaşayacak insanlara yeni bir ev bulacak araştırmalardan kısılması gerektiği fikri hakikaten fazlaca gülünç.

Tüketim çılgınlığına tutulmuş; devamlı sepetine daha çok ürün ekleyen insanoğlu olarak açlıktan, susuzluktan ölmek suretiyle olan insanlara yardım etmek için gözümüzü roketlere dikmeden ilkin kim bilir kendi yaşama şeklimizi gözden geçirmeliyiz. 

Aynı şekilde, savaşı devamlı besleyen, bir türlü bitirmeyen insan aklı, uzaya giden roketleri durdurmaya emek vermeden ilkin, başka insanların üstüne attığı roketleri durdurmayı denerse, bir ihtimal o vakit hedefimize ulaşabiliriz…