Tekrardan değerleme ne vakit: Bugün mü yarın mı?

Enflasyon, paranın satın alma enerjisini azaltması sebebiyle mali tabloların gerçek durumu yansıtmamasına niçin oluyor. Bu yüzden enflasyon düzeltmesi, Yİ-ÜFE endeksindeki artış oranında “parasal olmayan” kıymetlerin gerçek değerine getirilmesidir.

2003 öncesinde Türkiye’de yaşanmış olan yüksek enflasyon ortamı hem halk hem de işletmeleri negatif etkiledi. Enflasyonun işletmeler üstünde yarattığı olumsuzlukları gidermek için vergi mevzuatına bazı müesseseler eklendi.
Tekrardan değerleme ve enflasyon düzeltmesi uygulamaları bu müesseselerin önderlik yapar.

Tekrardan değerleme 1983 – 2003 yılları aralığında uygulanmış, enflasyon düzeltmesinin yürürlüğe girmesiyle yürürlükten kaldırıldı. Sadece enflasyon düzeltmesi 2004 senesinde bir kez uygulanabilmiş, takip eden yıllarda şartlar oluşmadığından düzeltme yapılamadı.

Peki sonrasında enflasyon düzeltmesi yapılamayan on yedi yılda Yİ-ÜFE’deki artış en oldu? Ocak 2005 – Ekim 2021 döneminde endeks artışı yüzde 580 olarak gerçekleşti. Öteki bir deyişle, yasal kayıtlarda 100 bin TL olarak yer edinen taşınmaz düzeltme yapılsa 580 bin TL olarak düzeltilmiş olacaktı.

Bu yüzden, 2018 senesinde taşınmazlar için istemli tekrardan değerleme yüzde 5’lik bir ek vergi ile VUK’nuna geçici 31’inci madde olarak eklendi. Maddede 2021’de meydana getirilen değişim ile bu kez yüzde 2 ek vergi ile taşınmazlara ilave olarak amortismana doğal olarak öteki tutumsal kıymetler de tekrardan değerlemenin kapsamına alındı.

YENİDEN DEĞERLEME İMKANI

7338 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanununun (“VUK”) mükerrer 298’inci madde başlığı “enflasyon düzeltmesi, tekrardan değerleme oranı ve tekrardan değerleme” olarak değiştirilerek, maddeye (Ç) fıkrası eklenmek suretiyle tekrardan değerleme müessesesi 1.1.2022’den itibaren kalıcı hale getirildi.

Düzenlemeyle, tam mükellefiyete doğal olarak ve bilanço esasına nazaran defter tutan gelir yada kurumlar vergisi mükellefleri (sürekli olarak enflasyon düzeltmesi yapanlar ile kayıtlarını Türk para birimi haricinde başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilenler hariç), enflasyon düzeltmesi yapma şartlarının gerçekleşmediği dönemlerin sonunda, bilançolarına dahil bulunan amortismana doğal olarak tutumsal ve bu kıymetler için ayrılmış olup bilançolarının pasifinde izlenen amortisman tutarlarını tekrardan değerleyebilecekler.

Ek olarak, VUK’nuna eklenen geçici 32’nci maddeyle mükerrer 298’inci maddenin (Ç) fıkrası kapsamında tekrardan değerleme yapmayı yeğleyen mükellefler, ilk kez tekrardan değerleme yapacakları hesap döneminden önceki hesap periyodunun sonunda bilançolarına kayıtlı bulunan taşınmazlar ile amortismana doğal olarak öteki tutumsal kıymetlerini tekrardan değerleyebilecekler.

Değerleme tercihinde bulunan mükellefler, değerleme sonucunda kapsama giren tutumsal kıymetlerin değerinde oluşan gelecek kıymet artışını bilançonun pasifinde hususi bir fon hesabında izleyecekler. Değerleme ile fon hesabında izlenecek kıymet artış tutarı üstünden mükellefler yüzde 2 vergi hesaplayıp ödeyecekler.

ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPILACAK MI?

Covid-19 pandemisinin bir yansıması olarak küresel arz sıkıntıları yüzünden enflasyon tüm ülkeler için mesele olacağa benziyor. Küresel çapta yaşanmış olan bu realitenin ne kadar kalıcı olacağı ise an itibarıyla belirsizliğini koruyor. Türkiye’nin içinde bulunmuş olduğu ortam ise daha çok enflasyon üretiyor.

Mesela bundan önceki senenin aralık ayına nazaran değişiklik oranlarına bakıldığında Aralık 2020 itibarıyla ÜFE’deki senelik değişiklik yüzde 25,15; Ekim 2021 ÜFE değişimi yüzde 46,31 olarak gerçekleşti.

VUK’nun mükerrer 298’inci maddesinin (A) fıkrasının (1) numaralı bendi hükme bağlanan enflasyon düzeltmesi yapılmış şartlarına nazaran, geçici vergi uygulamasında kazançları bilanço esasına nazaran tespit edilen gelir yada kurumlar vergisi mükelleflerinin fiyat endeksindeki artışın, üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki otuz altı ay için yüzde 100’den ve son on iki ay için yüzde 10’dan fazla olması halinde bilançolarını enflasyon düzeltmesine doğal olarak tutacakları, iki şartın bir arada oluşmaması durumunda söz mevzusu düzeltme uygulamasına başlanmayacak.

Mevcut trende nazaran Türkiye’de 2021 yıl sonu itibarıyla enflasyon düzeltmesi şartları gerçekleşmeyecek. Sadece enflasyondaki mevcut trendin devam edeceğini düşündüğümüzde, 2022’de “enflasyon düzeltmesi şartları” büyük olasılıkla oluşacak (son üç yıl yüzde 100 ve son yıl yüzde 10) ve kalıcı olarak yürürlüğe konulmuş olan “tekrardan değerleme” yapmak isteyenler yapamayacak, yapmış olanlar da enflasyon düzeltmesi yapmaktan muaf olmayacak ve düzeltme yapmak zorunda kalacaklar.

Bu yüzden, 2022 senesinde enflasyon düzeltmesi yapma olasılığının yüksekliği karşısında mükellefler hazırlıklı olmalı ve VUK geçici 31’inci madde düzenlemesi ile yüzde 2 ek vergi ödemek suretiyle mükelleflerin seçimine bırakılan “tekrardan değerleme” uygulamasını yapmış olup yapmama mevzusu (bilhassa mali ziyanı olan mükellefler) oldukca dikkatli çözümleme edilmeli.

NE ZAMAN DEĞERLEME YAPMALI?

Yukarıda açıklanmış olduğu suretiyle 2018 ve 2021 yıllarında VUK’nun geçici 31’inci maddesi olarak yürürlüğe konulmuş olan tekrardan değerleme, 31.12.2021’ye kadar uygulanabilecek.

Sadece 7338 sayılı Kanun ile VUK’nuna eklenen düzenlemelerle enflasyon düzeltmesi şartları oluşmayan dönemlerde “tekrardan değerleme” yapılabilmesi seçimlik hakkı 1.1.2022 sonrasında kalıcı bir düzenleme olarak vergi mevzuatına dahil edildi.

VUK’nun mükerrer 298, geçici 31 ve geçici 32’nci maddelerinin hükümleri dikkate alındığında taşınmazlar ve tutumsal kıymetlerle ilgili alternatifler üç başlık altında toplanabilir:

• VUK geçici 31’inci madde kapsamında 31.12.2021 geçmişine kadar tekrardan değerleme seçeneği,
• VUK mükerrer 298’inci madde gereği enflasyon şartları oluşmayan dönemlerde tekrardan değerleme seçeneği,
• VUK mükerrer 298’inci enflasyon düzeltme şartları oluştuğunda enflasyon düzeltmesi yapma zorunluluğu.

Şimdi bu alternatiflerin vergisel etkilerini tabloda görebilirsiniz.

Enflasyon, paranın satın alma enerjisini azaltması sebebiyle mali tabloların gerçek durumu yansıtmamasına niçin oluyor. Bu yüzden enflasyon düzeltmesi, Yİ-ÜFE endeksindeki artış oranında “parasal olmayan” kıymetlerin gerçek değerine getirilmesidir.

Enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönemlerde “tekrardan değerleme” imkânı mükellefler açısından pozitif yönde bir gelişme.

Sadece enflasyon düzeltmesi maddesindeki uygulama şartları, Cumhurbaşkanı sonucu ile uygulamaya konulabilecekken “tekrardan değerlemenin” kalıcı düzenleme olarak mevzuata dahil edilmesini, enflasyon düzeltmesinin uygulanmasına yönelik irade olarak mı yorumlamalıyız?