Zihin Aktarımı Bilim mi Kurgu mu?

Bir bilgisayara insan zihnini aktarma düşüncesi, insanların uzunca zamandır hayal etmiş olduğu bir süreç. Kimileri için yalnızca bir bilim kurgu öğesi olsa da teknoloji ve bilim çağına doğan ve bu dönemin güncel bilgileriyle büyüyenler için bu ilgi çekici mevzu başlığı, ‘bigün onu da yaparız‘ dediğimiz bir şeye dönüşmüş durumda. Peki acaba hakikaten yapabilecek miyiz? Zihni bilgisayara aktarma, bilimsel bir mevzu başlığı mı, yoksa hayal gücümüzün kusursuz ve coşku verici bir kurgusundan mı ibaret?

Bilim mi, kurgu mu? sorusunu sorarak değişik mevzuları inceleyeceğimiz yeni serimizin ilk başlığı olarak sizler için bu mevzuyu seçtik. Gelin, bu soruya beraber cevap arayalım. Ilk olarak sorumuz için verilecek cevabımıza süratli bir giriş yapalım; zihin aktarımı hakkında artık yalnızca kurgusal hikayelerde değil, laboratuvarlarda, üniversite amfilerinde, bilimin ve değişen teknolojinin üretildiği her yerde onlarca şey yazılıp çiziliyor. Kuramsal olarak ne kadar mümkün olup olmadığı, pratiğe iyi mi geçirileceği bilim çevrelerince sık sık tartışılıyor. Doğrusu aslen artık bu mevzu bizim için bir ‘bilim’.

Fakat ne yazık ki bilim adamlarının bu mevzuda araştırmalar halletmeye başlamış olması ve karşımıza çeşitli teorilerin çıkması, bu terimi hayata geçirilmesi kati hale getirmiyor. Peki bu mevzuda neler oluyor, bilim neler söylüyor? Zihnimizi bir bilgisayara aktarıp evrimin bambaşka bir noktasına varmamıza ne kadar var? Adım adım inceleyelim.

Kısa bir tarif: Zihin aktarımı nedir?

Zihin aktarımının ne işe yaradığını aslen pek çoğumuz seyrettiğimiz filmlerden, okuduğumuz kitaplardan biliyoruz. Zihnin değişik ve şimdilik her biri kuramsal olan yöntemlerle bulunmuş olduğu beyinden değişik bir ortama aktarılması. Bu noktaya kadar tanımlama kısmında herhangi bir mesele ile karşılaşmıyoruz. Fakat size ‘zihin nedir?‘ diye sorulduğunda, cevap vermek için ‘zihin aktarımı nedir?’ sorusu karşısında düşündüğünüzden daha çok düşünmeniz gerekebilir.

Zira zihin, biyolojik, felsefi ve ruhsal olarak değişik anlamlar ifade eden, üstüne hala pek oldukça irdelemenin bulunmuş olduğu zorlayıcı bir kavram. Esasen aslen zihin aktarımı mevzusuna dair zorlukların pek bir çok da temelde zihni tanımlama şeklimize dayanıyor. 

Fakat biz gene de, en genel haliyle zihni de tanımlamak için lügat anlamına göz atalım; insanda anlayış, kavrayış, idrak etme yetisi; yaşantıları, öğrenilenleri, bunların geçmişle olan bağlantılarını bilgili olarak kafada gizleme gücü, hafıza. Doğrusu özetlemek gerekirse zihin, şuur ve zekanın bir bütünü; bizlere anlamayı, öğrenmeyi, bilmeyi elde eden şey.

Zihni bir bilgisayara aktarmak şu anki imkanlarla niçin mümkün değil?

Zihni bir bilgisayara aktarmanın kuramsal olarak değişik yolları var. Sadece bunlardan hiçbiri hemen hemen hayata geçirilmeye yaklaşmadı bile. Zira zihni aktarabilmenin yolu biliyoruz ki, ya da bildiğimizi sanıyoruz ki, beyinden geçiyor ve beyin o denli karmaşa bir yapı ki hemen hemen onu çok da fazla yakından tanımıyoruz bile.

Gene de bilim adamları bu mevzuda bazı kuramsal yöntemler hakkında araştırmalar yürütüyorlar. Mesela ‘beyni tamamen çözdüğümüz‘, her detayıyla tarayarak bizlere haritasını sunacak tarama cihazları geliştirdiğimiz bir gelecekte, zihin aktarımı mümkün olabilir. Bu şekilde bir senaryoda tek yapmamız ihtiyaç duyulan beyni tarayıp bir kopyasını çıkararak dijital bir ortama aktarmak olacaktır. Sadece doğal ki şu an beynin her bir detayını bilmekten oldukça uzağız. 

Bir öteki kuram ise beynin bilgisayar yazılımlarına bağlanabildiğini, dolayısıyla hesaplanabilir bir yapısı bulunduğunu ve zihin de dahil beynin her bir kıvrımının, her bir işlevinin kodlanabileceğini düşünüyor. 

Aslen bu aşamada büyük bir doğruluk oranı var bu sebeple beynin bilgisayarlara bağlanabildiği pek oldukça emek verme gerçekleştiriliyor ve artık bilhassa Neurolink’in geçtiğimiz yıl gerçekleştirdiği emekler yardımıyla bunu yapabildiğimizi biliyoruz. Sadece bu teoriyi neredeyse olanaksız hale getiren mühim bir detay var; beynimiz teoride ne kadar hesaplanabilir, kodlarla yazılabilir olursa olsun, bir beynin tüm işlevlerini kodlara dökebilmek ya da tespit edilen her detayın haritasını çıkarmak, neredeyse olanaksız.

Zira bu karmaşa yapının her bir hücresini atomlarına kadar incelemek, idrak etmek, süreçteki görevlerini çözmek ve yazmak, hayal bile edemeyeceğimiz, hiçbir yerde depolayamacağımız kadar büyük bir veri demek ve bu da tahmin edersiniz ki şu anki gerçekliğimizden fazlaca uzak.

Beyni laboratuvarda fizyolojik olarak inceleyip zihnin kaynağına gidemez miyiz?

Beyni bıçak altında elektron mikroskobu ile inceleyerek zihnin tam olarak nerede bulunduğunu saptamak ve sonrasında da yalnızca o kısmı kopyalamaya çalışmak da bir seçenek olabilir. Sadece bu da yalnızca bir kuram. 

Bu mevzuda fare beyni üstünde meydana gelen bir araştırmada bilim adamları, fare beyninin yalnızca bir kum tanesi büyüklüğünde bir parçasını araştırma ve haritasını çıkarmaya emek verme benzer biçimde bir işe kalkıştılar. Bu kum tanesi kadar beyin parçasında 100 binden fazla nöron bulunuyordu ve toplamda 4 km uzunluğunda sinir lifi mevcuttu. 

Haliyle bu kum tanesi büyüklüğünde parça, daha rahat incelenebilmek için 25 bin dilime bölündü. İnanılır benzer biçimde değil fakat tam 5 ay süresince elektron mikroskopları tarafınca incelenen bu parçalardan 100 milyondan fazla görüntü elde edildi ve görüntülerin 3 boyutlu modelini oluşturmak toplamda 3 ay sürdü. Bu tamamlanmış verilerin toplam boyutunun ise 2 milyon GB’lik bir alan kapladığı açıklandı. 

Şimdi yeniden izah edelim, bahsettiğimiz bir fare beyninin kum tanesi kadar bir parçası. Onu haritalandırıp anlamaya çalışmak bile bu kadar zorlayıcıyken, haliyle insan beynini bu şekilde incelemek trilyonlarca kat daha zor olacak ve üstelik elde edeceğimiz veriyi depolayabilecek yerimiz var mı onu bile bilmiyoruz.

Doğrusu umudumuzu kesmeli miyiz?

Hayır! Cevabımız oldukça net, doğal ki hayır. Bilim ve teknoloji birikerek çoğalan, her an bundan önceki an olanaksız benzer biçimde görünen bir şeyin artık mümkün kılınabildiği olağanüstü yetkinliklerimiz. Burada bahsettiğimiz her şey, şimdiki bilgimiz dahilinde ‘iyi mi yaparız?’ sorusuna verdiğimiz cevaplardan ibaret. Fakat yarın, çığır açan bir bulgu ile bunların hiçbirine gerek kalmadan da zihni aktarabileceğimizi keşfedebiliriz. 

Ya da öyleki teknolojiler geliştiririz ki, hakikaten de saniyeler içinde beynin her bir detayını tarayıp haritalandırabilir, tek tuşa basarak aniden zihnimizi dijital bir ortama aktarıp ölümsüz oluruz. Şu an için yalnızca bunların yakın gelecekte gerçekleşebileceğine dair elimizde kafi kanıt, informasyon ya da teknoloji yok. Fakat ‘insan zihni aktarılamaz‘ dememek için, bol miktarda bilgiye ve geniş bir gösterime sahibiz.

Mevzuya noktayı bu soruyla koyalım; şuur aktarımı hem de ölümsüz olmak demek, insan buna hazır mı, bunu ister mi?

Vücutlarımız, beyin de dahil olmak suretiyle her bir organıyla, dokusuyla, hücresiyle, ölümlü. Yaşlandıkça içinde yaşadığımız bu makine yavaş yavaş ölüyor ve hep bunu bilerek buna bakılırsa yaşamaya alıştık. Ölümsüzlük düşüncesi ise başlangıçta kulağa güzel gelse de aslen bundan oldukça daha fazlası bu sebeple yalnızca biyolojik canlılar değiliz. Göz ardı edemeyeceğimiz ve oldukça karmaşık bir psikolojimiz var.

Ölümsüzlük ise şimdiye kadar yalnızca bir düşlem olarak kaldı ve aslen kim bilir şimdi size ölümsüz olduğunuzu uzun uzun hayal edin dense, bir süre sonrasında ölümsüz olmayı tam olarak algı edemediğinizi ve aslen birazcık da bu düşünceden bunaldığınızı fark edebilirsiniz. 

Bu yüzden bilimin, değişen teknolojinin ve direkt beynin kendisinin karşımıza çıkardığı zorlukların yanında, bu da aslen zihin aktarımı mevzusunda aşmamız ihtiyaç duyulan bir imtihan olacak benzer biçimde görünüyor. Ben durup düşündüğümde, zihnimin dijital bir ortamda bildiğimden bambaşka bir yaşamı yaşamış olduğu düşüncesiyle çok da fazla kolay barışamıyorum.

Fakat doğal ki, yaşamımıza dahil olan her bir yeni gerçeklik bizi esasen devamlı bambaşka biri yapıyor ve zihin aktarımı da uzunca süre daha devam edecek çalışmaların bir meyvesi olarak gerçekleşebilecek. İnsanlık da muhtemelen bu süreçte aşama aşama bu düşünceyi kabullenecek. Tıpkı, bundan 50 yıl ilkin uzayda canlu yaşamından anlatmak adeta bir ‘deli saçması’ benzer biçimde görülürken günümüzde bir tek ne vakit tanışacağımızı öğrenmek istediğimiz bir gerçekliğe dönüşmüş olması benzer biçimde. Üstelik 50 yıl, çok da fazla uzun bir süre değil.

Kim bilir, bir ihtimal torunlarımızın evlatları kendimizi bir simülasyona aktarma sonucu almamız, bu gerçeği sindirebilmemiz ve onlarla sonsuza kadar yaşamamız için bizi ikna etmeye çalışan XXX jenerasyonu olacak ve onlar çoktan içine yetiştikleri dünyada bu düşünceye alışmış olacaklar. Bilemeyiz, bekleyip göreceğiz.