Duran Yürüyen Merdivenden Çıkarken Neden Dengemiz Bozulur?

Tüm gün çalışıp bitkin bir halde işten çıktığınızı düşünün. Metroya binip evinize doğru yola koyuldunuz ve durağınızda indiniz. Sonrasında yerin altındaki metro istasyonundan çıkmak için yürümeye başladınız. Karşınıza her gün kullandığınız uzun mu uzun bir yürüyen merdiven çıktı. Yürüyen merdivene bakmış olduğunuzda çalışmadığını, insanların kendilerinin bu merdivenden çıktığını gördünüz. Siz de kalabalık içinde yürüyen merdivene ilerlediniz ve ilk adımınızı attınız. İlk adımınızı attığınızda aslen düzgüsel merdivenden farkı olmamasına karşın dengenizin bozulduğunu gördünüz. Bunun neden bulunduğunu düşünerek yukarı çıktınız ve sonrasında evinizin yolunu tuttunuz.

Bu kısa hikayemiz size bir yerden tanıdık geldi mi? Daha ilkin muhtemelen çeşitli sebeplerle durmuş bir yürüyen merdiveni kullanmışsınızdır. Peki duran bir yürüyen merdiveni kullandığınızda siz de içinizde acayip bir şeyler hissedip denge kurmakta zorlandınız mı? Bu durumun yalnız kendinize bulunduğunu düşünüyorsanız merak etmeyin, fazlaca fazla insan bu problemi yaşıyor. Hatta bununla ilgili bir kavram da var. Hadi gelin şimdi, “Broker Phantom Escalator” olarak tanımlanan bu bilimsel fenomene bakalım.

Duran yürüyen merdivenlerden çıkarken dengemiz neden bozulur?

Yürüyen merdivenler durduğunda aslen düzgüsel bir merdivenden farksızdır. Düz mantıkta bu merdivenlerden adım atarak çıkmaya çalıştığımızda değişik bir şey olmasını beklemeyiz. Sadece bu aşamada devreye beynimiz ve karmaşık emek harcama sistemi giriyor. “Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı” olarak tanımlanan bir çalışmayla da kanıtlanan bu durum, beynimizin yürüyen merdivenin hareket etmesine alışmasından dolayı yaşanıyor. Bir baş dönmesi eşliğinde adımlarınızı normalden daha süratli atabileceğiniz duran yürüyen merdiveni çıkarken, beyniniz burada bazı şeylerin yanlış bulunduğunu düşünüyor.

Beynimizde bilgili işler için olduğu şeklinde bilinçsiz bir halde yerine getirdiğimiz görevler içinde bir alan vardır. Yürümek şeklinde eylemler bu alanda gerçekleşir. Bu bilgili olmayan sistem, yürüyen merdivene bindiğimizde düşmemizi de engeller. Elbet beynimiz kendini yürüyen merdivenin yürümüş olduğu ana nazaran ayarlar ve adımlarını ona nazaran atar. Bu sebeple de yürüyen merdivenin yürümediğini görüyor olsak da adımlarımız yürüyormuşçasına atılacaktır. Bu da bir baş dönmesine ve denge yitirilmesine yol açacaktır.

“Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı” için meydana getirilen gözlem

2003 senesinde R.F. Reynolds ve A. M. Bronstein isminde iki araştırmacı, yürüyen merdivenin çalışmadığına güvenli olunmasına karşın yaşanmış olan garip denge hissinin neden bulunduğunu araştırmaya karar verdiler. Bunun sonucunda da Broken Escalator Phenomenon”; doğrusu “Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı” emek harcaması ortaya çıktı. 

Bir deneyle bu hissiyatı canlandırmak isteyen araştırmacılar, bunun için kullananların durağan(durgun) bir halde üstünde durabilecekleri bir kızak kullandılar. Deneyde yer edinen insanoğlu ilk başta durağan(durgun) bir halde duran bu kızakların üstüne 10 kez adım attılar. Deneklerden sonrasında kızaklar hareketliyken 20 kez adım atmaları istendi. Deneyin 3. aşamasında ise deneklere kızağın hareketsiz olacağı bilgisi verildi. Kızaklar hakikaten de hareketsizdi, sadece denekler kızağa adım atarken gövdelerinin öne gideceği düzeyde süratli adımlar attılar. Deneklerin büyük kısmını şaşkına çeviren bu gözlem, yürüyen merdiven, koşu bandı şeklinde alanların durgun hallerinde yaşanmış olan denge kaybını da açıklıyordu. 

Vücudumuz neden bu şekilde bir tepki veriyor?

Vücudumuzun yürüyen merdiven duruyorken acayip tepki vermesinin sebebi motor sistemimizin alışkanlıklarından kaynaklanıyor. Daha ilkin yaşamış olduğu tecrübelerini bir araya getirerek yürüyen bir merdivene süratli ve hafifçe öne eğilerek çıkan vücudumuz, asansör duruyor olsa da aynı tepkiyi vermeye devam ediyor. Yürüyen merdiven, koşu bandı şeklinde çeşitli bir hareketi yerine getiren araçların o an çalışmadığını bilsek de vücudumuzun motor sistemi aynı bilgiye haiz olmadan istemsizce bir tepki veriyor. Karşıda o hareketi bulamadığımızdaysa acayip bir hisle beraber denge kaybı yaşanmış oluyor.

Kaynak: 1, 2, 3, 4