Hashtagler İnternet ve İnsanlık Tarihini Nasıl Değiştirdi?

Bugün herhangi bir toplumsal medya platformuna girdiğinizde karşınıza #IranProtests ve #MahsaAmini hastagleri çıkacaktır. İran’da 22 yaşlarında genç bir kadın olan Masha Amini ‘giyim kurallarına uygun olmayan bir halde’ sokakta saçı görünmüş olduğu için ‘ahlak polisleri’ tarafınca gözaltına alındı ve şiddete uğradı.

Masha Amini’nin günlerce komada kalıp arkasından yaşamını kaybetmesiyle gündem olan bu hashtagler, aniden internette her yerde aynı adı ve öyküsünü duymamızı sağlamış oldu. Üstelik bizim bu adı ve hikayeyi duymamızın yanında, aynı hashtagler İran’da binlerce insanı aynı paydada buluşturarak bir toplumsal hareket başlattı, dünyanın değişik yerlerinde mevzuyu gündeme getirmek için bu hashtaglerden yararlanıldı.

Peki bu nasıl gerçekleşti? Nasıl oldu da hashtag bir kelimenin başına vardığında onu dünyanın en büyük gündemi haline getirmeyi başardı? 

Hashtagi hashtag icra eden, büyük bir yangındı

Muhtemelen pek çoğumuzun toplumsal medyayı kullanmaya başladığı andan itibaren hayatında hashtagler var. İnternet dünyasında ortaya çıkan sayısız sembolden kabul edilen ve yaygın bir halde kullanılan hashtag, seneler içinde hem insanlık hem de web tarihini değiştirerek öteki tüm sembollerden sıyrılmayı başardı.

Bu sembolün bir kontakt ve komünikasyon kültürünün temsili olması, 2007’de yaşanmış olan birkaç olayla gerçekleşti. Google ve Uber benzer biçimde şirketlerde vazife alan, web kültürünün ve sektörünün içinden bir isim olan Chris Messina, 2007 yılının Ağustos ayında bir blog yayınlayarak Twitter’da ilgili mevzulara kolay ulaşmak için hashtag kullanmayı öneriyor. Sebebini ise Twitter’da alakasız konuların oldukca sık karşılarına çıkmasının dost ortamında (yazılım ve bilgisayar mühendislerinden, geliştiricilerden oluşan) bol miktarda konuşulması bulunduğunu söylüyor.

Messina’nın bu problemi çözmek için şimdilerde hashtag dediğimiz # sembolünü seçmesinin sebebi ise IRC (Web Relay Chat) isminde anlık mesajlaşma sistemi. 1988 senesinde geliştirilen ve uzun seneler web üstünden ‘chat’ için kullanılan bu sistemde mevzu başlıklarını ayırmak için ‘#’ kullanılıyor. Yazılım dilinde popüler olan bu simgenin işleri epey kolaylaştırdığını fark eden Messina, benzer bir kullanımın Twitter’da da olması icap ettiğini düşünüyor ve blog yazısını yayınlıyor.

Messina bu fikri blog yazısında paylaşmasından sonrasında bir de Twitter’ın kurucularından kabul edilen Biz Stone’a sunuyor. Stone ise o konuşmada bu kullanımı sisteme dahil edilecek bir özellik olarak düşünmediğini ve Messina’ya ‘ne duruyorsunuz, kullanın madem’ söylediğini konu alıyor…

Arkasından Messina ve arkadaşları, değişik mevzularda konuşmak için Twitter’da hashtag kullanmaya başlıyorlar. Hashtag adı ise, yazılım dünyasında # işaretinin hash olarak isimlendirilmesinden geliyor. Böylece hashtag ifadesi oluşmuş oluyor.

Birkaç ay süresince kullanılarak yavaş yavaş Twitter’da yayılmaya süregelen hashtaglerin ilk kez yaygın bir vaka için kullanılması ise Ekim 2007’de gerçekleşiyor. San Diego’da yaşanmış olan ve 300 binden fazla insanoğlunun tahliye edilmesiyle sonuçlanan büyük bir yangında, Twitter’da kullanıcılar #SanDiegoFire hashtaginde haberleşmeye başlıyor. Böylece hashtagler ilk kez toplumsal bir vakada komünikasyon ve data paylaşımı için kullanılıyor.

İki yıl süresince giderek genişleyen kitlelerce kullanılan hashtagler, 2009 senesinde resmen Twitter’ın sistemine dahil ediliyor. Twitter ekibi, hashtagler için hususi bir arama aracı geliştirerek kullanımı kolaylaştırıyor ve arkasından da vakit içinde hashtagler, Twitter’da gündem belirleme aracı haline geliyor.

2010, hashtaglerin toplumsal hareketlerde ne kadar etkili olabileceğini tüm dünyanın görmüş olduğu yıldı

Tüm bu gelişmelerin arkasından ilk olarak 2010 senesinde bir yanda ‘Arap Baharı’ olarak anılan ve fitili toplumsal medyada ateşlenen toplumsal hareketlerin başlaması, bir taraftan da Avrupa’da yaşanmış olan ekonomik bunalım sonrası ‘kemer sıkma politikası karşıtı’ ayaklanmaların toplumsal medyada güçlenmesi, hashtaglerin toplumsal olaylarda ne kadar etkili olabileceğini gösterdi. 

Arap Baharı da Avrupa’daki kemer sıkma politikası karşıtı hareket de takip eden birkaç yıl süresince devam etti ve her iki harekette de en mühim rol toplumsal medyanındı. Bu sebeple cemiyet toplumsal medyayı sansürsüz ve süratli bir kontakt ve komünikasyon aracı olarak sahiplenmişti. Devam eden yıllarda devletimizde meydana gelen ‘Seyahat Olayları’nda da Twitter ve hashtagler gündemin en mühim oyuncusu ve en büyük münakaşa maddesi konumundaydı.

Tüm bu hareketler seneler içinde tüm dünyayı etkileyen olaylardan daha dar kapsamlı toplumsal olaylara kadar, hashtaglerin bir ‘hakkaniyet arama ya da ses duyurma aracı’ olarak kullanılmasının önünü açtı. 

Seneler içinde pek çoğunu hâlâ hatırlayacağınız sayısız hashtag, dünya gündemini ele geçirip büyük tesir yarattı. 

#BlackLivesMatter

2012 senesinde ABD’da Trayvon Martin isminde 17 yaşındaki siyahi genç, silahsız olmasına karşın bir sokakta ortada hiçbir neden yokken vurularak öldürüldü. Onu öldüren şahıs olan George Zimmerman ise birkaç saat sorgulandıktan sonrasında özgür bırakıldı. Bu vaka toplumsal medyanın en büyük aktivizm hashtaglerinden kabul edilen #BlackLivesMatter’ın ortaya çıkmasıyla sonuçlandı. Hashtag tüm dünyada yayıldı ve günümüzde siyahilerin yaşam haklarının savunulmasında simge haline gelmiş durumda. Aynı hashtag, 2020 senesinde gene bir siyahi Amerikalı olan George Floyd’un bir polis memurunca canice öldürülmesi sonrası yükselişe geçti ve tüm dünyada büyük bir harekete dönüştü. ABD’da ve Avrupa’da pek oldukca ülkede, #BlackLivesMatter protestoları düzenlendi. Mevzunun hashtaglerle gündemde tutulması ve düzenlenen protestolar, katil polisin cezalandırılması sürecinde etkili oldu.

#ALSIceBucketChallenge

Hashtagler yalnızca toplumun tepki gösterdiği ya da ses çıkarmak istediği olaylar için kullanılmıyor. Bunun en büyük ve ilk örneklerinden biri ise derhal her insanın anımsayacağı #ALSIceBucketChallenge. Bu hashtag ile toplumsal medyada kullanıcılar kafalarından aşağı buzlu kovalarla su boşaltmışlardı. Hashtagin ve akımın sebebi ise ALS hastalığı için farkındalık yaratmak ve bağış toplamaktı. Bu kampanya o denli başarı göstermiş oldu ki The ALS Association hashtag kampanyasının etken olduğu dönemde 700 binden fazla bağışçı kazanmıştır ve ortalama bir ayda 48 milyon dolardan fazla bağış topladı.

#HeForShe, #MeToo, #İstanbulSözleşmesiYaşatır

Hashtaglerin toplumsal farkındalık ve kitlesel bir hareket olarak en sık karşımıza çıkmış olduğu konulardan biri de kadın hakları. Hem devletimizde hem dünyada bu mevzuda pek oldukca hareket başlatıldı ve her biri oldukça etkili oldu. 

Kadınların eşitlik mücadelesine erkekleri de çağrı eden bir hareket olan ve Emma Watson’ın başlatmış olduğu #HeForShe hareketi uzun süre konuşularak kuvvetli bir farkındalık yarattı. Kadınların iş dünyasında uğramış olduğu rahatsızlık ve şiddete dikkat çekerek bu mevzuda devrim durumunda bir hareket başlatan #MeToo, bilhassa Hollywood benzer biçimde dev sektörlerde kadın problemlerine dikkat çekerek büyük tartışmalar yarattı.

Devletimizde ise İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesi sonrası başlatılan siyah beyaz fotoğraf paylaşma ve #İstanbulSözleşmesiYaşatır hashtagi mevzunun gündemde kalmasına tesir etti ve devam eden dava süreçlerinde de etkili oldu.

#PrayforJapan, #YouAintNoMuslim, #StopFundingHate

Hashtagler bununla birlikte dünya genelinde ‘değişik’ addedilen, ayrıştırılan ve sınırlarla birbirinden uzaklaştırılan toplumların birbirine yakınlaşmasını sağlamış oldu. Japonya’da meydana gelen büyük deprem ve tsunami felaketi sonrası tüm dünya #PrayforJapan hashtagiyle Japonya’ya desteklerini gösterdi. 

Bilhassa Avrupa’da ve ABD’da artışa geçen İslamofobi’nin deposu olarak gösterilen ‘terör saldırılarının’ tüm müslümanlarla ilişkilendirilmesinin önüne geçmek ve İslamofobi’nin fena yanını dünyaya göstermek için kullanılan #YouAintNoMuslim benzer biçimde hashtagler, bu mevzuda oldukça büyük tesir yarattı. İslamiyet’in terörle ve şiddetle ilişkilendirilerek Müslüman toplumlara ön yargı ile yaklaşılmasının önüne geçilmesi sağlandı. Günümüzde bu tür hashtaglerin etkisiyle bu konudaki idrak büyük oranda değişti. Müslüman görünürlüğü arttı.

Tüm dünyayı ilgilendiren büyük bir mesele olan ve nefret suçuna dönüşen eylemlerle sonuçlanan göçmen karşıtı söylemlere yönelik başlatılan #StopFundingHate hareketi, göçmenlere yönelik önyargının ve nefretin karşısında durarak bu mevzuda Avrupalı büyük yayın organlarının yayın politikalarının bile değişmesine ön ayak oldu.

#HayvanHaklarıYasasıHemen

Devletimizde hayvan hakları mevzusunda farkındalık yaratmak için toplumsal medya oldukça etkin şekilde kullanıldı. Hayvan haklarının korunması için talep edilen yasanın #HayvanHaklarıYasasıHemen hashtagi ile gündeme taşınması ve uzunca süre gündemde tutulması bu mevzuda görünürlük yarattı ve arkasından atılan mühim adımlarla bu mevzuda nihai hedefe olmasa da mühim hedeflere erişilmiş oldu.

Hashtaglerin asla mi fena yanı yok?

Bu sual aslen bilhassa toplumsal hareketler yaratan hashtaglere karşı çıkan ve bu tarz şeyleri ‘düzenlenmiş oyunlar’ olarak yansıtmaya çalışanların sordurulmuş olduğu bir sual. Fakat hepimizin sorması gerekiyor.

Hashtag aktivizmi olarak literatüre geçen bir adı bile olan bu durumun doğal ki negatif yönleri de var. Hem sosyolojik hem ruhsal açıdan tesirleri noktasında halen daha tartışmaların devam etmiş olduğu bu mevzuya değinirken, negatif etkilerinden de anlatmak gerekir.

İlk sırada gelen durum hashtag aktivizminin bir çok vakit kişileri ‘paylaştım, bitti’ türünden bir eylemsizliğe iterek pek oldukca mevzuyu hızlıca yanıp sönen bir gündem haline getirmesi. Toplumsal medyanın kanıtlanmış gücü hepimizin psikolojisinde öyleki iyi yer edindi ki, bir çok vakit bir haksızlık ya da fikirlerimize aykırı bir durum yaşandığında bu mevzuda paylaşım yapmak vicdanımızı rahatlatmaya ve üzerimize düşeni yaptığımıza inanmaya yetiyor. Bu da bununla beraber oldukca konuşulmuş fakat çözülememiş toplumsal problemler getiriyor.

İkinci ve en mühim noktalardan biri de, hızlıca haber yayma gücü olan hashtaglerin düzmece bilgilerin yayılmasındaki tesiri. İnternet kullanıcılarının büyük çoğunluğu görmüş olduğu bir bilginin doğruluğunu teyit etmeye gerek görmeden paylaşma güdüsüne haiz. Bu da düzmece bir gündemin ya da haberin tek bir hashtagle anında yayılabilmesi anlamına geliyor. Günümüzde bu mevzuda bilinçlendirme emek harcamaları devam etse de gene de durumun büyük bir mesele olduğu gerçeği değişmiyor.

Son olarak her iki maddeye de bağlı olarak, ‘troll ordusu’ diye sık sık andığımız; bir çok vakit gerçek bir şahıs ile bağlantısı bile olmayan bot hesapların yarattığı düzmece gündemler ve hedef gösteren hashtagler, ne yazık ki bu mevzuda atılan pek oldukca adıma karşın çözülememiş bir mesele. 

Her şeye karşın hashtagler, sesini duyurmak isteyenler için hâlâ büyük bir güç.

Tıpkı günlerdir toplumsal medyada konuşulan ve konuşulmaya devam edecek olan #IranProtests ve #MahsaAmini hastaglerinde olduğu benzer biçimde. Genç bir kadının adı ve acı dolu hikayesi bu sayede duyuluyor. Yaşanmış olan zulüm görünür oluyor. 

İran’da ‘yaşam hakları’ için savaşım eden tüm kadınların ve erkeklerin dünyanın geri kalanından görmüş olduğu destek, bizlere bununla birlikte doğru an vardığında öteki tüm sınırları ortadan kaldırıp nasıl beraber ses çıkarabileceğimizi gösteriyor.