Çin’de Yaşanmış olan Bir Zelzele Iyi mi Kara Ölüme Yol Açtı

Bir sistemin başlangıç verilerindeki fazlaca ufak değişimler bile kaos teorisinde büyük ve öngörülemez sonuçların ortaya çıkmasına niçin olur. Mevzuyu insanlara en kolay şekilde anlatmaya çalışan Edward N. Lorenz’in meşhur örneğinde, Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanat çırpmasının ABD’de fırtınalara niçin olabileceği söylenir. Bundan dolayı de bu duruma kelebek tesiri adı verilmiştir.

Kelebek Tesiri yazı dizimizde fazlaca ufak etkiye haiz ya da fazlaca bayağı görünen olayların iyi mi büyük etkisinde bırakır yarattıklarını açıklayacağız. Bazen Dünya Savaşları’na gidecek, kimi zaman bambaşka ülkelerde bazı vakaları inceleyeceğiz.

Her şey Çin’de bir depremle başladı

1288 senesinde, İtalya’nın kuzeyinde bulunan Fruili’de yaşanmış olan zelzele, şahıs başına 27 batıl inanç düşen Ortaçağ Avrupası’nda gelecek kara günlerin, ölümün ve felaketin habercisi sayılmıştı. Başlarına bela olacak zelzele ise Fruili’de olan zelzele değildi.

Çin’in o dönemki kırsal bölgelerinden olan Tian Shen de aynı dönemde bir depremle sarsılıyor. Bu zelzele öyleki etrafı yakıp yıkacak, büyük bir yıkım olarak anılacak bir şey değil. Mühim olan, bu bölgenin fazlaca sayıda Çin Siyah Faresi barındırması. 

Bölgedeki farelerde bolca oranda pire bulunuyordu. Bu pireler ise Hıyarcıklı Veba adında olan hastalığı taşıyabiliyordu. Fareler de pireler de bu hastalığı dert etmeden yaşamaya devam ediyordu zira her iki tür de hıyarcıklı vebaya bağışıktı. 

Pireler insanlarla karşılaştı

Düzgüsel şartlar altında pirelerin hedefinde fareler yer alıyordu. Üstelik bu ufak canlılar, aslen 5 ay süresince da beslenmeden hayatta kalabiliyorlardı. Fareler depremden sonrasında kaçışsalar da başka bir tehditle karşı karşıya geldiler: Moğollar.

Moğol askeri düsturu, toprakların yakılıp yıkılmasına karşı çıkardı. Zira ele geçirilen topraklar daha sonrası için büyük ehemmiyet taşıyordu. Bu yüzden de zelzele sonrasında Shin Zen bölgesinden geçen Moğol ordusu ekinleri yakmadı, çevreye zarar vermedi. Bölgeye yayılmış olan fareler de hazır yiyecek taşıyan orduya musallat oldu.

Görebildikleri her düşmanı yenen Moğollar, farelerle savaşım etmeyi bilen bir topluluktu. Fare sorununu kısa bir süre içinde çözdüler. Esas canlarını sıkan ise gözle görmelerinin pek kolay olmadığı düşmanları pireler olacaktı.

Tamam da Avrupa demiştik?

Moğol ordusu ondan sonra, bugün Kırım yarımadasında bulunan Kefe (Feodosya) şehrini kuşatmıştı. Janibek Han İslam’ı seçmiş bir komutan, şehri savunanlar ise Hristiyan Cenevizliler olsa da, savaşın sebebinin dinlerle bir ilgisi yoktu. Cenevizliler, Moğollar’ın rakiplerine tabanca ve para desteği sağlıyordu. Moğollar bu desteği engellemenin izini sürmekteydi. 

Moğol ordusu, kuşatma süresinde bir taraftan da hastalıkla savaşım ediyordu. Çeşitli yöntemlerle ordularını korudular. Öte taraftan, ölülerin cesetlerini mancınıklarla Kefe şehrine atan Moğollar, salgını Cenevizlilere bulaştırmış oldu.

12 Ceneviz gemisi bu kuşatmadan kurtulmak için kent halkının da bir kısmını yanına alarak Avrupa’ya firar etti. Gemilerde Moğol ordusunun peşine takılmış ve ölmemeyi başarmış fareler de vardı. Bu gemilerden 11’i Genoa kentine dönerken, 1’i ise şehre alınmayınca Fransa’da Marsilya’da kıyıya yanaştı. 

Yetmezmiş şeklinde yan yana seyahat

Gemilerde yaşanmış olan hastalık problemi, bir tek gemileri etkilemiyordu. Yoğun ticari rotaları kullanan gemilerde üreyen fareler, öteki gemilere geçiyor ve başka bölgelere doğru yola çıkıyordu. Haliyle salgın aniden tesir etti.

Kara Ölüm’den dolayı 75 milyon ila 200 milyon içinde insanoğlunun öldüğü belirtiliyor. Salgın, bulaştığı şehirlerde birkaç kural dışı hariç %40 ile %70 içinde can yitirilmesine niçin oldu. Avrupa’nın burjuvazisini ciddi şekilde değiştirdi. 

Bu salgından en kârlı çıkan kurum ise kilise oldu. Pek fazlaca şahıs, vefatının peşinden kalan malvarlığının kiliselere bağışlanmasını istedi. Halklarının kontrolünü kaybetmeye süregelen soylular ise düzenin sağlanması için kilise ile daha sıkı çalışmaya başladı. Çin’deki zelzele asla yaşanmasaydı, tarih fazlaca başka bir halde şekillenebilirdi. 

Serinin öteki yazılarını aşağıda yer edinen bağlantılardan okuyabilirsiniz.