Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe kimdir? Geliştirdiği algoritma ne işe yarıyor?
Mars’a gönderilen son iki uzay aracı Curiosity ve Perseverance’ta imzası olan Türk bilim insanı Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe, BBCTürkçe‘ye konuştu. 1994 senesinde burs alarak yüksek lisans talebesi olarak ABD’ye giden Açıkmeşe, “O vakit yerleşeceğimin bilincinde değildim” diyor… Peki, Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe kimdir? Prof. Dr. Behçet Açıkmeşe’nin geliştirdiği algoritmanın özelliği ne? Türkiye’nin uzay hedefi için neler söylüyor? Röportajı ışında yakından bakalım…
PROF. DR. BEHÇET AÇIKMEŞE KİMDİR?
ODTÜ İnşaat Mühendisliği’ni 1992’de bitirdikten sonrasında Purdue Üniversitesi’nden burs alarak yüksek lisans ve arkasından doktorasını tamamlayan Açıkmeşe, 2003’te NASA’nın Güdüm Denetim Çözümleme Grubu ‘Jet Propulsion Laboratory’de (JPL) çalışmaya başladı. Burada geliştirdiği algoritmalardan birisi, 6 Ağustos 2012’de Mars’a ulaşan Curiosity aracının daha geniş bir alanda araştırma yapabilmesine tehlikeli sonuç bir katkıda bulunmuş oldu. Washington Üniversitesi’nde çalışmalarına devam eden ve Amazon’un sahibi Jeff Bezos’un kurduğu uzay araştırma şirketi Blue Origin’le ortak bir proje yürüten Prof. Açıkmeşe, JPL’de ortalama 10 yıl çalıştı. Sadece JPL’den ayrıldıktan 9 yıl sonrasında, Curiosity için geliştirdiği algoritma, 18 Şubat 2021’de gene Mars’a inen Perseverance adlı uzay aracına da uyarlanarak kullanıldı.
PROF. DR. AÇIKMEŞE’NİN ALGORİTMASI NE?
Prof. Dr. Açıkmeşe’nin BBCTürkçe’de yer edinen bazı açıklamaları şöyleki:
- “Curiosity robotunu indiren ve kısa sürede da Perseverance robotunun indirilmesinde kullanılan temelde dört tane mühim güdüm denetim sistemleri algoritması var. ‘Yedi dakikalık terör’ diyorlar, atmosfere dokunmayla yere inmesine kadar geçen süre. Bu algoritmalar uzay aracı üstünde otomatikman bazı kararları veriyorlar ve uzay aracını denetim ediyorlar. Işık hızıyla bir şey yolladığınızda oraya yetişmesi ortalama 12 dakika sürüyor fakat toplam iniş süresi 7 dakika. Dolayısıyla uzaktan kumanda olanaksız.
- Yere 20 metre mesafede aracı vinç indiriyor, o anda benim algoritmam denetim etmeye başlıyor uzay aracını. O yukarıdaki aracı jetlerle döndürüp olabildiğince uzağa uçurmam gerekiyor ki oraya çakılmasın, uzağa bir yere yollamam gerekiyor kısaca. Bunu yaparken de aşağıdaki tekerlekli robotu yakmamam gerekiyor.
- Onu yakında bir yere düşürürseniz araştırma icra eden robotlu araca engel olabilir, bir ton sorun çıkarabilir. Dikkatle yapmazsanız oradaki robotu yakabilirsiniz, roketten çıkan gazlar oraya sensörlere vurursa, aslına bakarsan sıcak ve oldukça süratli şekilde hareket eden gazlar, zarar verebilir. İyi denetim etmezseniz, yakınlarda bir yere düşüp o bölgeyi kirletebilir. Zira robot orada araştırma meydana getirecek.
‘EN FAZLA 1 SAAT ÇALIŞMIŞIMDIR’
Açıkmeşe, hedefin aracı minimum 200 metre uzağa göndermek bulunduğunu, 2012’de 650 metre; 2021’de de 700 metreden daha uzağa gönderildiğini söylemiş oldu. Yeni araçlara uyum sağlayabilecek algoritmanın Perseverance’a uyarlanması için “en fazla bir saat çalışmışımdır” diyor.
“Denetim güdüm sistemlerinde bu tür işleri yapmış insanların sayısı 10, 20 şahıs sadece vardır. Tamamımız birbirimizi tanıyoruz. Örnek olarak SpaceX’e gitseniz beni hepimiz biliyor şundan dolayı bu işi icra eden oldukça azca şahıs var.”
SPACEX’TEN İŞ TEKLİFİ ALDI MI?
Peki Prof. Dr. Açıkmeşe SpaceX’ten iş teklifi aldı mı?
Bu suali şöyleki yanıtlıyor: “Mars’a inerken gitmek istediğimiz yere yakın bulamayabiliyoruz kendimizi, minimum 6, 7 kilometre uzağında bulabiliyoruz. O 6, 7 kilometreyi yine uçmak gerekiyor, atmosferde paraşütü açıyorsunuz, bıraktığınız anda roketler açıldığında ciddi bir yanal uçuş yapmanız gerekebiliyor. Bu uçuşu yapmak o denli rahat değil. O uçuşun iyi mi bir yol izlemesini hesaplamak da oldukça kolay bir iş değil. Onu yapmak için hususi bir algoritma geliştirdim. O algoritmayı daha ilkin dünya üstünde uçuşlarda kontrol ettik. Sonrasında SpaceX buna benzer algoritmalar geliştirdi, ben onlara danışmanlık yaptım, benimle bu mevzuyu çalışan dostlar gitti orada çalışmaya başladı. Dünyaya geri döndüklerinde inişte kullanılan algoritmalar, bu algoritmalar üstünde geliştirildi.
‘SENİ ELON MUSK’LA TANIŞTIRAYIM’
“Bigün oradaki arkadaşımı ziyarete gittim. ‘Seni şu anda Elon Musk’la tanıştırayım fakat tanıştırırsam sana direkt iş teklif eder’ dedi. Ben hazır değildim, bu sebeple görüşmek istemedim. Eğer sorarsa ve o anda hazır değilsem, ‘hayır’ demek de istemiyorum. Kişisel sebeplerden bilimsel nitelikli olmayı daha oldukça tercih ettim.
“Daha ilkin, 2005’te SpaceX ulaştı bana gelir misiniz diye fakat o vakit yeni ve ufacık bir şirketti, cevap bile vermemiştim.”
TÜRKİYE’NİN AY HEDEFİ İÇİN NELER SÖYLEDİ?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamış olduğu “2023’te Ay’a sert iniş yapma” hedefi için de Açıkmeşe “Agresif fakat yapılabilir” yorumunda bulunuyor:
“2023 birazcık agresif bir zamanlama fakat yapılabilir. Ay’a gitmeye çalışırız, başarısız da olunabilir fakat o dert değil. Bu şekilde bir şeyin itilmesini ben yadırgamıyorum, hoşuma da gidiyor. Yapılamaz bulunduğunu kesinlikle düşünmüyorum, yeterince olanak aktarılır, aklı başlangıcında insanoğlu devreye sokulursa yapılabilir. Tecrübesi olan bir ton insan var dünyada. Bunu yaparken birçok şeyi yapma becerisi de ülke içinde gelişir, teknoloji adına ülke için pozitif bir ayyuka çıkar.
“Elon Musk da bir proje veriyor, üstüne çalışıp geri dönüyorlar ‘6 ayda yaparız’ diye. ‘3 ayda yapın getirin’ diyor. Birazcık agresif olmak da yanlış değil. Adımların dikkatli atılması gerekiyor.”
Kendisine Türkiye Uzay Ajansı’ndan bir teklif gelip gelmediğini sorduğumuzda şu yanıtı veriyor:
“Hemen hemen bana bir talep ya da teklif gelmedi. Beni orada bilen insanoğlu var, Türkiye’de etken değilim bir ihtimal o yüzden fakat hemen hemen hiçkimse benimle iletişime geçmedi. Teklif gelirse doğal düşünürüm, destek olabilirsem oldukça iyi olur. NASA’ya çalıştığım için dışarıya çalışmam mümkün olmayabilir. Fakat eğer formal olarak yardım etmenin olmanın bir yolu var ise elimden gelen yardımı gösteririm. Dünyaya roket yada herhangi bir uzay aracı indirme tecrübesi olan kaç şahıs var? Güdüm denetim sistemlerinde üç beş şahıs var, orada işlerine yarayabilirim.”
PROF. DR. BEHÇET AÇIKMEŞE KİMDİR?
Rize’nin Ardeşen İlçesi’nde dünyaya gelen Dr. Behçet Açıkmeşe Ortadoğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonrasında 1994 senesinde ABD’ye gitti. Master ve Doktorasını Purdue Üniversitesi’nde Makine Mühendisliği, Uzay ve Tayyare Mühendisliği bölümünde tamamladı. 2003 senesinde NASA’nın Jet Propulsion Laboratory bölümünde vazife aldı. NASA’nın bir oldukça projesinde imzası bulunuyor.
Prof. Dr. Açıkmeşe BBCTürkçe röportajında “Lisans seviyesindeyken bu şekilde imkanlar Türkiye’de olsa dışarı gitmeyi düşünmezdim bile, kesinlikle. ABD’daki imkanlar dünyanın her yerinden fazla. Türkiye’ye gitmeyi bir ara düşündüm, bir noktadan sonrasında zor oluyor. Bir tek mesleki sebeplerden değil, çocuklar burada dünyaya geldi, burada büyüyor, eşim Türk değil. Gene uyum sağlanır fakat vakit geçtikçe zorlaşıyor. Türkiye’ye 2003’te dönseydim kimsenin umrunda olmayabilirdim. Dolayısıyla hayatım daha zor olurdu. Bir şeyler yaptıktan sonrasında dönsem bu sefer başka türlü zorlukları var. Karışık bir mevzu. Türkiye’de de ekonomik durumu averaj olan bir aileden geliyorum, bazı şeyleri güvence etmem mümkün değil, önümdeki fırsatları değerlendirmek zorundaydım” diyor.
